Definicja świadczenia usług drogą elektroniczną w polskiej ustawie o świadczeniu usług drogą elektroniczną:
Na gruncie prawa polskiego obowiązki usługodawcy w zakresie świadczenia usług drogą elektroniczną oraz ochrony danych osobowych osób fizycznych korzystających z usług świadczonych drogą elektroniczną określa ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. z 2013 r. poz. 1422 tekst jednolity, dalej jako : u.ś.u.d.e.).
W rozumieniu tej ustawy, świadczeniem usług drogą elektroniczną jest wykonanie usługi świadczonej bez jednoczesnej obecności stron (na odległość), poprzez przekaz danych na indywidualne żądanie usługobiorcy, przesyłanej i otrzymywanej za pomocą urządzeń do elektronicznego przetwarzania, włącznie z kompresją cyfrową, i przechowywania danych, która jest w całości nadawana, odbierana lub transmitowana za pomocą sieci telekomunikacyjnej w rozumieniu ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (Art. 2 pkt 4 u.ś.u.d.e.).
Z przedstawionej definicji wynika, że przesłankami uznania danej usługi za świadczoną drogą elektroniczną są: wykonanie usługi na odległość, przekaz danych za pośrednictwem urządzeń do elektronicznego przetwarzania oraz świadczenie usługi na indywidualne żądanie usługobiorcy. Tym samym jeżeli wynikiem wykonania usługi jest przedmiot materialny tj. nie można go zapisać w formie elektronicznych danych, to wówczas taka usługa traci przymiot bycia usługą świadczoną drogą elektroniczną.
Rozważenia wymaga również kwestia tego czy usługa, która może być zamówiona przez Internet jak i w placówce handlowej usługodawcy (bezpośrednio) może być zakwalifikowana jako usługa świadczona drogą elektroniczną. Niestety, z analizy przepisów ustawy wynika, że tylko usługa dostępna na odległość podpada pod definicję świadczenia usług drogą elektroniczną, zatem możliwość zamówienia jej bezpośrednio u usługodawcy wyklucza taką kwalifikację prawną. Następnie bardzo ważną przesłanką służącą do oceny czy mamy do czynienia z usługą świadczoną drogą elektroniczną jest okoliczność indywidualnego żądania odbiorcy. Oznacza to, że odbiorca sam determinuje czas, miejsce i zakres świadczonej usługi, przez co np. normalne przeglądanie stron internetowych nie będzie stanowić świadczenia usług drogą elektroniczną.
Zarazem dostęp do zbioru danych on-line przeznaczony dla wyznaczonego grona odbiorców, posiadających loginy i hasła do swych kont, będzie mógł być potraktowany jako świadczenie usług drogą elektroniczną, gdyż to ci odbiorcy decydują o czasie i miejscu świadczenia usługi.
Świadczenie usług drogą elektroniczną w prawie unijnym
Prawo wspólnotowe odnosi się do kwestii świadczenia usług drogą elektroniczną w szeregu dyrektyw i rozporządzeń, jednak kluczowymi aktami prawa wtórnego są dyrektywa 98/34/WE z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiająca procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego oraz dyrektywa 2000/31/WE z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym).
Zgodnie z Art. 1 pkt 2 dyrektywy 98/34/WE usługą jest każda usługa społeczeństwa informacyjnego, to znaczy każda usługa normalnie świadczona za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie odbiorcy usług. Przy czym „na odległość” oznacza usługę świadczoną bez równoczesnej obecności stron, „drogą elektroniczną” oznacza, iż usługa jest przesyłana pierwotnie i otrzymywana w miejscu przeznaczenia za pomocą sprzętu elektronicznego do przetwarzania (włącznie z kompresją cyfrową) oraz przechowywania danych i która jest całkowicie przesyłana, kierowana i otrzymywana za pomocą kabla, odbiornika radiowego, środków optycznych lub innych środków elektromagnetycznych a „na indywidualne żądanie odbiorcy usług” oznacza, że usługa świadczona jest poprzez przesyłanie danych na indywidualne żądanie.
Natomiast pojęcie usługodawcy zostało określone w Art. 2 c) dyrektywy 2000/31/WE, gdzie „usługodawca mający siedzibę” to usługodawca, który prowadzi faktycznie działalność gospodarczą przez czas nieokreślony z wykorzystaniem stałej siedziby. Obecność oraz używanie środków technicznych i technologii wymaganych do świadczenia usług jako takie nie oznaczają istnienia siedziby usługodawcy.
Właściwość terytorialna stosowania przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną
Właściwość terytorialna polskich przepisów dotyczących świadczenia usług drogą elektroniczną wyznaczona jest przez Art. 3a ust. 1 u.ś.u.d.e., który stanowi, iż świadczenie usług drogą elektroniczną podlega prawu państwa członkowskiego Unii Europejskiej oraz Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, na którego terytorium usługodawca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę. Stosowanie odpowiednich przepisów krajowych odbywa się na podstawie tzw. zasady państwa pochodzenia, tj. państwa w którym usługodawca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę. Musi on zatem spełnić wszelkie te wymagania – związane ze świadczeniem usług drogą elektroniczną – które nakłada na niego państwo w którym ma miejsce zamieszkania/siedzibę.
Należy jednak pamiętać, że mowa tu tylko o państwie-siedzibie usługodawcy w którym prowadzi on rzeczywistą działalność gospodarczą, co potwierdził wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie z dnia 15.03.2012 r. o sygn. C-292/10 G v. Corneliusowi de Visserowi. Zatem samo formalne zarejestrowanie spółki w danym państwie tutaj nie wystarczy. Badaniu podlega również fakt prowadzenia działalności gospodarczej w danym państwie przez usługodawcę. Wyjątkami od stosowania zasady państwa pochodzenia są przepisy odnoszące się m.in. do ochrony praw autorskich, praw pokrewnych czy też praw własności przemysłowej, co powoduje, że ochrona takich praw następować będzie na podstawie prawa kraju określonego w przepisach odrębnych.
Ochrona konsumenta
Specyficzną regulacją cechuje się zawieranie przez usługodawcę umów na odległość z konsumentami. Mianowicie, w tym zakresie prawem właściwymi będą przepisy zarówno ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną jak i szeregu ustaw przewidujących ochronę konsumencką, w szczególności ustawę o ochronie konsumenta i o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. W zakresie prawa unijnego wyróżnia się dyrektywę 85/577/WE o ochronie konsumentów w umowach zawieranych poza lokalem handlowym, dyrektywę 97/7/WE o ochronie konsumentów w umowach zawieranych na odległość, dyrektywę 2000/31/WE o niektórych aspektach społeczeństwa informacyjnego oraz dyrektywę 2002/58/WE w sprawie przetwarzania danych osobowych i o ochronie prywatności w sektorze komunikacji elektronicznej.
Przechodząc na grunt u.ś.u.d.e. na uwagę zasługują Art. 5 – 11 u.ś.u.d.e., które określają szereg obowiązków informacyjnych usługodawcy względem usługobiorcy.
Usługodawca został zobowiązany do podawania w sposób wyraźny, jednoznaczny i bezpośredni informacje takie jak:
- adresy elektroniczne
- imię, nazwisko, miejsce zamieszkania i adres albo nazwę lub firmę oraz siedzibę i adres
- informacje o szczególnych zagrożeniach związanych z korzystaniem z usługi świadczonej drogą elektroniczną
- informacje o funkcji i celu oprogramowania lub danych niebędących składnikiem treści usługi, wprowadzanych przez usługodawcę do systemu teleinformatycznego,
którym posługuje się usługobiorca - jeżeli przekazywana jest przez usługobiorcę informacja handlowa, to musi być ona wyraźnie wyodrębniona i oznaczona w sposób niebudzący wątpliwości, że jest to informacja handlowa oraz zawierać musi:
– oznaczenie podmiotu, na którego zlecenie jest ona rozpowszechniana, oraz jego adresy elektroniczne
– wyraźny opis form działalności promocyjnej, w szczególności obniżek cen, nieodpłatnych świadczeń pieniężnych lub rzeczowych i innych korzyści związanych z promowanym towarem, usługą lub wizerunkiem, a także jednoznaczne określenie warunków niezbędnych do skorzystania z tych korzyści, o ile są one składnikiem oferty
– wszelkie informacje, które mogą mieć wpływ na określenie zakresu odpowiedzialności stron, w szczególności ostrzeżenia i zastrzeżenia.
Ponadto, usługodawca został zobowiązany do określenia regulaminu świadczenia usług drogą elektroniczną oraz do nieodpłatnego udostępnienia go usługobiorcy przed zawarciem umowy o świadczenie takich usług, a także – na jego żądanie – w taki sposób, który umożliwia pozyskanie, odtwarzanie i utrwalanie treści regulaminu za pomocą systemu teleinformatycznego. Usługobiorca nie jest związany tymi postanowieniami regulaminu, które nie zostały mu udostępnione w sposób opisany powyżej. Regulamin powinien określać w szczególności:
- rodzaje i zakres usług świadczonych drogą elektroniczną
- warunki świadczenia usług drogą elektroniczną, w tym:
– wymagania techniczne niezbędne do współpracy z systemem teleinformatycznym, którym posługuje się usługodawca
– zakaz dostarczania przez usługobiorcę treści o charakterze bezprawnym
- warunki zawierania i rozwiązywania umów o świadczenie usług drogą elektroniczną
- tryb postępowania reklamacyjnego
Prawo właściwe dla umów konsumenckich zawieranych przez Internet
W przypadku umów zawieranych przez Internet pomiędzy przedsiębiorcami a konsumentami z państw członkowskich UE zastosowanie znajdzie reguła z Art. 6 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008 z 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (tzw. Rzym I). Na podstawie tej regulacji, umowa zawarta przez konsumenta z przedsiębiorcą podlega prawu państwa, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że przedsiębiorca:
- wykonuje swoją działalność gospodarczą lub zawodową w państwie, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu
- w jakikolwiek sposób kieruje taką działalność do tego państwa lub do kilku państw z tym państwem włącznie; a umowa wchodzi w zakres tej działalności
Strony mogą jednak dokonać wyboru prawa właściwego tj. innego niż prawo państwa zwykłego pobytu konsumenta. Wybór taki nie może przy tym prowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony przyznanej mu na podstawie przepisów, których nie można wyłączyć w drodze umowy, na mocy prawa kraju zwykłego pobytu konsumenta.
Jeżeli jednak dojdzie do ustalenia, że przedsiębiorca w jakikolwiek sposób nie kieruje swojej działalności do państwa zwykłego pobytu konsumenta, to zastosowanie znajdą reguły ogólne czyli Art. 3 i 4 rozporządzenia. W wyniku tego, prawem właściwym dla umowy będzie prawo wybrane przez strony (jednoznacznie wskazane w umowie lub wynikające z okoliczności sprawy), a w sytuacji braku wyboru prawa, prawo właściwe dla umowy ustala się następująco:
- umowa sprzedaży towarów podlega prawu państwu, w którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu
- umowa o świadczenie usług podlega prawu państwa, w którym usługodawca ma miejsce zwykłego pobytu etc.
Ostatnią kwestią, którą należy omówić w zakresie przedstawionej problematyki to zawieranie umów konsumenckich z usługodawcami z państw trzecich – niebędących państwami członkowskimi UE. Jako że do tego typu usługodawców nie znajdą zastosowania reguły ustalania prawa właściwego omówionej powyżej, to ochrona konsumencka wynikająca z przepisów unijnych może nie przysługiwać, gdyż prawo właściwe determinować będzie usługodawca z państwa trzeciego. Z drugiej strony Art. 30 ustawy prawo prywatne międzynarodowe stanowi, że wybór prawa państwa, niebędącego państwem członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego (czyli państwa trzeciego) dla umowy, która wykazuje ścisły związek z obszarem co najmniej jednego państwa członkowskiego, nie może prowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony przyznanej mu przepisami prawa polskiego wdrażającego odpowiednie dyrektywy prawa UE.
Tym samym Art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. prawo prywatne międzynarodowe realizuje prawidłowo zobowiązanie nałożone na ustawodawcę polskiego przez Art. 6 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG; Art. 12 ust. 2 dyrektywy 97/7/WE; Art. 7 ust. 2 dyrektywy 1999/44/WE; Art. 12 ust. 2 dyrektywy 2002/65/WE oraz Art. 22 ust. 4 dyrektywy 2008/48/WE. Wyrazem tego typu ochrony konsumenta jest Art. 17 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, który stanowi, że nie można w drodze umowy wyłączyć lub ograniczyć praw konsumenta określonych w Art. 1-16e (tej ustawy).
Podsumowując, wybór prawa państwa trzeciego dla umowy konsumenckiej jest możliwy tylko wtedy, gdy nie pogorszy to sytuacji konsumenta, określonej przez przepisy prawa polskiego.