Fundacja rodzinna w Holandii

Niedawno w życie weszło nowe narzędzie do planowania sukcesji w Polsce jakim jest fundacja rodzinna. Instytucja ta ma być odpowiedzią na potrzeby Polaków w stworzeniu rodzimej struktury zabezpieczającej gromadzony latami majątek i ustalający zasady sukcesji. Analogiczne rozwiązania funkcjonują w Europie już od wielu lat i z sukcesem spełniając swoje zadania w praktyce. Obok fundacji rodzinnych funkcjonujących w Szwecji, Niemczech, Szwajcarii, Austrii i na Malcie, warto wyróżnić m.in. holenderską fundację rodzinną (STAK). Stichting Administratiekantoor (bo tak brzmi jej pełna nazwa) dzięki swoim unikatowym cechom w dalszym ciągu pozostaje ciekawą alternatywą dla zabezpieczenia majątku.

Spis treści

• Geneza instytucji
• Fundacja rodzinna w Holandii
• STAK (Stichting Administratiekantoor)
• Wydzielenie majątku rodzinnego
• Zarządzanie majątkiem
• Zalety holenderskiej fundacji rodzinnej
• Założenie holenderskiej fundacji STAK
• Opodatkowanie
• STAK a polska fundacja rodzinna

Geneza instytucji

Holenderska fundacja rodzinna wywodzi się z anglosaskiego funduszu powierniczego (z jęz. ang.: trust). Założeniem trustu jest przekazanie przez powierzającego określonych aktywów powiernikowi, który formalnie staje się właścicielem tych aktywów (zarządza nimi w imieniu własnym), lecz działa na rzecz powierzającego. W rzeczywistości powiernik zarządza majątkiem według wytycznych powierzającego, który choć nieformalnie, to nadal pozostaje ekonomicznym właścicielem majątku.

Na bazie trustu, wykształciła się w prawie kontynentalnym europejska fundacja rodzinna. Istotną różnicą jest jednak fakt, że fundacja rodzinna jest osobą prawną. Oddzielony zostaje zatem byt prawny fundacji od jej założycieli lub beneficjentów. Oznacza to, że fundacja posiada własny majątek oraz prawa i obowiązki, może być również podmiotem toczących się postępowań sądowych i administracyjnych. Podczas, gdy trust to w rzeczywistości umowa (kontrakt) pomiędzy dwoma podmiotami, który nie tworzy osobnego bytu prawnego.

Co do zasady, głównym celem fundacji rodzinnych jest ochrona majątku i zapewnienie określonych zasad sukcesji. Mogą być one tworzone zarówno za życia, jak i po śmierci fundatora. Wspólnym ich  mianownikiem jest również potrzeba precyzyjnego określenia celu działania fundacji oraz jej beneficjentów.

Fundacja rodzinna w Holandii

Holenderska fundacja rodzinna (z jęz. hol.: „Stichting”) to elastyczne narzędzie planowania sukcesji oraz budowania struktur korporacyjnych. Pozwala na utworzenie struktury holdingowej, która chronić będzie rodzinny majątek. Jednocześnie daje możliwość określenia zasad inwestowania i korzystania z majątku przez beneficjentów.

Wyróżnić możemy trzy typy holenderskich fundacji:

• fundacja prywatna,
• fundacja rodzinna oraz
• STAK (Stichting Administratiekantoor)

Wszystkie z nich posiadają osobowość prawną i podlegają wpisowi do rejestru handlowego. Posiadanie osobowości prawnej sprawia, że gromadzony w nich majątek zostaje oddzielony od majątku prywatnego i majątku generowanego w ramach prowadzonego biznesu, co zapewnia swoistą ochronę prawną.

Holenderskie fundacje posiadają kodeksową regulacje, bogate orzecznictwo sądowe i praktykę. Stąd też, stanowią sprawdzone rozwiązanie dla tworzenia struktur holdingowych, pozwalających na zabezpieczenie majątku rodzinnego.

STAK (Stichting Administratiekantoor)

Na szczególną uwagę zasługuje fundacja STAK (z jęz. hol. – Stichting Administratiekantoor, nazywana również „trust office foundation”). Jest ona świetnym przykładem odseparowania praw do majątku, od zarządzania i kontroli nad nim. Analogicznie jak w przypadku trustu, pozwala bowiem zachować  ekonomiczną własności majątku po stronie fundatora i ewentualnych beneficjentów, a przy tym uniezależnić od nich czynności związane z zarządzaniem i kontrolą nad fundacją.  

Wydzielenie majątku rodzinnego

Pod względem formalno-prawnym, tworzony jest osobny byt prawny (osoba prawna), która staje się właścicielem majątku. Fundator i ewentualni beneficjenci nie otrzymują żadnych udziałów lub akcji w Fundacji. Niemniej, pod względem ekonomicznym majątek co do zasady pozostaje przy fundatorze oraz wskazanych w statucie beneficjentach. Wynika to z faktu, że zarówno założyciel jak i beneficjenci otrzymują specjalne certyfikaty legitymujące ich prawo do zysku. Fundacja zaś ma obowiązek dystrybuowania wszystkich osiągniętych zysków bezpośrednio na rzecz posiadaczy takich certyfikatów.

Oznacza to, że jeśli fundacja otrzymuje od spółek operacyjnych zysk w wysokości 500.000 EUR to cały ten zysk powinien być podzielony (stosownie z postanowieniami statutu) pomiędzy posiadaczy certyfikatów. Wymaga to zatem takiego ułożenia struktury korporacyjnej, aby spółki operacyjne przekazywały do fundacji tylko ten zysk, który ma być podzielony pomiędzy fundatora i beneficjentów. Pozostały zysk powinien zaś być reinwestowany.

Jest to jedna z istotniejszych różnic w stosunku do proponowanego kształtu polskiej fundacji rodzinnej, gdzie zysk generowany przez majątek fundacji wcale nie musi być dystrybuowany pomiędzy beneficjentów i fundatorów – zasady świadczeń na rzecz beneficjentów określa bowiem statut polskiej fundacji rodzinnej. Stąd też, STAK w sposób pełniejszy pozwala sprostać obawom fundatora i ewentualnych beneficjentów w przedmiocie utraty ekonomicznej własności nad majątkiem wprowadzonym do fundacji. Wydaje się jednak, że polska fundacja rodzinna w sposób bardziej elastyczny pozwoli na zarządzanie i pomnażanie majątku rodzinnego.

Zarządzanie majątkiem

Ponadto, STAK pozwala na rozdzielenie praw do udziału w zysku od praw do zarządzania i kontroli. Wynika to z faktu, że zyski przypadają fundatorowi oraz beneficjentom, lecz np. prawo głosu w spółkach podległych fundacji pozostaje przy samej fundacji, a nie jej beneficjentach. Dzięki temu możliwe jest niezakłócone zarządzanie strukturą korporacyjną przy jednoczesnym zapewnieniu ekonomicznych korzyści fundatorowi i beneficjentom fundacji.

Przy założeniu pełnienia przez STAK funkcji analogicznych do holdingu, możliwe staje się powierzenie zarządzania strukturą korporacyjną kompetentnej grupie osób, nie pozbawiając przy tym fundatora i beneficjentów prawo do majątku. Oczywiście statut może uregulować te kwestie odmiennie. Jednak samo posiadanie certyfikatów nie uprawnia fundatora i beneficjentów do podejmowania kluczowych dla fundacji decyzji. Wyraźniej zatem niż w przypadku polskiej fundacji rodzinnej, w STAK rozdzielone zostały kwestie własności ekonomicznej majątku zgromadzonego w ramach fundacji, od możliwości korzystania z uprawnień korporacyjnych przysługujących fundacji z tytułu posiadanych udziałów w spółkach operacyjnych.

Zalety holenderskiej fundacji rodzinnej

Takie rozwiązanie pozwala również na tworzenie STAK w celu dystrybucji części zysków do pracowników lub akcjonariuszy bez przydzielania im pozostałych uprawnień korporacyjnych (np. prawa głosu). Stąd też STAK jest świetnym rozwiązaniem dla dystrybucji zysków w rozbudowanych strukturach korporacyjnych i pozwala w sposób elastyczny i bezpieczny działać na zasadach podobnych jak struktury holdingowe bez jednoczesnej dystrybucji praw korporacyjnych.

Wśród zalet holenderskiej fundacji rodzinnej należy wymienić również:

• możliwość zachowania kontroli nad organizacją przy znacznej liczbie beneficjentów;
• wyłączenie majątku fundacji spod przepisów prawa spadkowego;
• zachowanie anonimowości po stronie fundatora i beneficjentów STAK, którzy mają mniej niż 25% praw do zysku;
• brak obowiązku składania rocznych sprawozdań finansowych, a sama fundacja nie będzie podlegała pod CRS („Common Reporting Standard”).

Założenie holenderskiej fundacji STAK

Proces utworzenia STAK nie jest szczególnie skomplikowany i może zostać przeprowadzony w ciągu zaledwie kilku dni. Najwięcej pracy wymaga natomiast sporządzenie spójnego i dopasowanego do potrzeb klienta statutu fundacji. Statut ten powinien zostać zawarty w formie aktu notarialnego, który zawierać będzie m.in. nazwę, przedmiot działalności, dyrektorów zarządzających fundacją i cel jej utworzenia.

Fundacja STAK musi być zarejestrowana w holenderskim rejestrze handlowym („Trade Register”), a także ujawnić beneficjentów fundacji posiadających więcej niż 25% prawa do zysków w rejestrze beneficjentów rzeczywistych („Ultimate Beneficial Owner Register”).

Opodatkowanie

STAK może prowadzić każdy rodzaj działalności gospodarczej. Wtedy też dochód fundacji podlega opodatkowaniu wg stawki odpowiednio 20 % (zyski do 200.000 EUR) lub 25% (zyski ponad 200.000 EUR). Jeśli zaś fundacja nie prowadzi działalności gospodarczej, to nie podlega pod podatek dochodowy. Jest również zwolniona z podatku jeśli nie osiąga zysku przekraczającego 15.000 EUR rocznie.

Wolne od podatku są świadczenia pieniężne oraz rzeczowe na rzecz beneficjentów fundacji. Również wyposażenie fundacji w aktywa jest neutralne podatkowo. Natomiast w przypadku wypłaty dywidendy do fundacji może pojawić się podatek u źródła w stawce 15%.

Inne aspekty podatkowe STAK

Warto zaznaczyć, że choć obecne są odmienne interpretacje, to pod względem podatkowym STAK powinien być kwalifikowany jako podmiot transparentny podatkowo, o ile nie prowadzi działalności gospodarczej i osiąga dochody pasywne. Wykorzystanie konstrukcji STAK sprawi zatem, że zysk z działalności spółek przekazany do fundacji, a następnie do jej beneficjentów będących polskimi rezydentami, będzie opodatkowany wyłącznie w Polsce. Sam STAK nie będzie podlegał opodatkowaniu w Holandii w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych.

Polscy podatnicy zainteresowani utworzeniem struktury z wykorzystaniem fundacji STAK powinni mieć jednak na względzie przepisy dotyczące zagranicznych jednostek kontrolowanych (CFC – Controlled Foreign Corporation).  Ustalenie czy prawo z certyfikatów w STAK nie będzie dodatkowo opodatkowane ze względu na regulację CFC wymaga przeprowadzenia szczegółowej analizy planowanego modelu transferu majątku.

STAK a polska fundacja rodzinna

W Polsce do tej pory brak było instytucji prawnej, która pozwalałaby utworzyć strukturę analogiczną do zagranicznych fundacji rodzinnych, tj. osobę prawną funkcjonującą na zasadach trustu. Zbliżone rozwiązania były implikowane na potrzeby polskiego obrotu prawnego w formie umowy powiernictwa. Niemniej, umowa powiernictwa z racji tego, że nie powoduje utworzenia osoby prawnej w postaci fundacji rodzinnej, pozbawiona jest podstawowych funkcji mających na celu ochronę majątku i zapewnienie elastycznych rozwiązań sukcesyjnych.

Po wejściu w życie 22 maja 2023 r. polska fundacja rodzinna jest tworem konstrukcyjnie zbliżonym do holenderskiej STAK. Niemniej, w obu instytucjach pojawiają się istotne różnice. STAK zakłada choćby silne rozgraniczenie koncepcji ekonomicznej własności (praw do majątku zgromadzonego w ramach fundacji) w stosunku do uprawnień korporacyjnych przysługujących fundatorowi i beneficjentom. Pozwala to w bezpieczny sposób przekazać certyfikaty zysku nie tylko najbliższej rodzinie ale również pracownikom jako beneficjentom. W przypadku polskiej fundacji rodzinnej silne pozostają wpływy fundatora (ale również i beneficjentów) na sposób funkcjonowania i zarządzanie fundacją oraz zgromadzonym w niej majątkiem.